نگاه اجمالی به شهر انار در گذر تاریخ

شهر امروزی انار و محیط پیرامون آن به دلیل موقعیت جغرافیایی از گذشته تا به امروز از جایگاه ویژه ای درزمینه های سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی برخوردار بوده است.به طوریکه دروازه ورود و خروج استان کرمان ودیگر مناطق جنوب شرق کشور از طرف فلات مرکزی ایران محسوب می شود.برای اولین بار نام انار در منابعاسلامی قرون میانی با دو نام متفاوت آمده و اصطخری در کتاب مسالک الممالک صفحه ۱۱۷ می نویسد ازروذان تا ابان (احتمالا انار)هژده فرسنگ و از ابان تا فهرج بیست فرسنگ ودر جای دیگر در صفحه ۱۴۴اشاره می دارد از کردان تااُناس یک مرحله و از آنجا تا روذان یک مرحله و همچنین ابن حوقل در کتابصورت الارض صفحه ۷۹ از کلمه اَناس واُناس استفاده کرده است. برای در نظر گرفتن کدام کلمه از بین ابانو اناس جهت وجه تسمیه شهر انار نیاز به مطالعات بیشتری در خوصوص جانمایی مکانی آنها با مکان هایامروزی می باشد.بهر حال نام امروزی انار به احتمال زیاد از دوکلمه ابان و اناس برگرفته شده است.آنچه ازبررسیهای باستان شناسی صورت گرفته در منطقه انار و بیاض که توسط نگارنده صورت گرفته و همچنینپرونده ثبتی آثار این منطقه استنتاج می شود اینکه در منطقه انار که شامل شهر امروزی انار ، ارتفاعاتغربی و دشت های شمالی می شودقدیمی ترین آثار شناسایی شده مربوط به دوران تاریخی(ساسانی؟)شامل گورهای سنگ چین و قلعه های تدافعی هستند.در این میان قلعه انار جزءمهمترین آثار باستانی این منطقهمحسوب می شود این قلعه در محدوده شهر امروزی انار بر روی صخره طبیعی قرار گرفته واز نظر فرم پلان ومعماری می توان احتمال داد هسته اصلی شکل گیری آن مربوط به دوران ساسانی باشد. ولی اینکه مربوطبه دوران های قدیمی تر از جمله اشکانیان باشد بعید بنظر می رسد که در مبحثی دیگر می توان به آنپرداخت در ضمن از این قلعه انچنان مدرک مستندی و قابل دفاعی در خوصوص ساسانی بودن آن تا بهامروز بدست نیامده است. آنچه از یافته های سطحی از قبیل سفال و همینطور معماری آن می توان اظهارداشت که این قلعه در دوران صفویه به مانند دیگر قلعه های منطقه کویر مرکزی ایران از جمله یزد، میبد واردکان قابل سکونت و دارای رونق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده است.بهر حال اگر ما فاکتور قدمت را ازاین قلعه حذف کنیم و به دیگر جنبه های از قبیل معماری را درنظر بگیریم این قلعه در دوران گذشته دارایجایگاه ویژه ای در منطقه انار و محیط پیرامون خود داشته است.از دیگر بناهای شاخص انار می توان بهکاروانسرا،امام زاده،خانه ابوالحسن خان،مدرسه سعدی ،بشر حافی اشاره کرد بر اساس وجود این آثار میتوان اظهار داشت منطقه انار از دوران صفویه تا قاجاریه و پهلوی نیز دارای رونق سیاسی ،اقتصادی واجتماعی بوده مخصوصا در دوران صفویه که وجود کاروانسراهای متعدد در مسیر این شهر از جملهکاروانسرای شمش، زین الدین در محدوده استان یزد و کاروانسرای بیاض و دیگر کاروانسراهای در مسیر انارکرمان دلیلی بر این مدعاست.با این توصیفات جایگاه انار در دوران گذشته تا به امروز در همه زمینه ها برایهیچ کس پوشیده نیست و با مطالعه در همه زمینه ها از جمله باستان شناسی ،مردم شناسی،زبان گویش وصنایع دستی می توان به زوایای آشکار و پنهان و همچنین پتانسیل های گردشگری این منطقه دستیافت.نکته ای که موجب شد مقدمه ای در خصوص شهر انار ارائه شود این بود که چند وقتی است اکثرپژوهشگران ،دانشجویان و مرمان عادی جهت معرفی و نشان دادن اهمیت و شاخص بودن آثار باستانیمنطقه و شهر خود از واژه های بزرگترین ،قدیمیترین،طولانی ترین و دیگر واژه های ترین استفاده میکننددر صورتی که قدمت و ابعاد یک وجه مهم هر اثر تاریخی محسوب می شود در صورتی که مهمترین وشاخصترین وجه آن تفکر و تعقل بکار رفته در آن زمان جهت احداث و ساخت آن اثر تاریخی می باشد.بهعنوان مثال نحوه شکل گیری قلعه انار و تاثیر آن در ساختار سیاسی،اقتصادی و اجتماعی جامعه روزگارگذشته در منطقه شاخص اصلی این اثر تاریخی محسوب می شود و یا اینکه مقبره بشر حافی گرچه گنبدمربوط به دوران ایلخانی دارد و لی حضور این شخص عارف در منطقه و ارتباط آن با مردمان آن دوراندارای اهمیت است.بهر حال بهتر است جهت اطلاع رسانی و روشنگری مرمان امروزی از آثار باستانی و نشاندادن پتانسیل های گردشگری به دیگر جنبه های آنها پرداخته شود تا نتیجه مناسبی از این اطلاع رسانیحاصل شود.

دکتر باستان شناس رضا ریاحیان کارشناس سازمان میراث فرهنگی کرمان