ایران تا ۲۰ سال دیگر بیابان می شود

هفته نامه چلچراغ – حسام خراسانی: «ایران خشک شد» عنوان مقاله ای است که چند روز پیش در روزنامه «فایننشال تایمز» منتشر شد. در این مقاله آمده است: «ایران با پیشینه هفت هزار ساله تا ۲۰ سال دیگر از بی آبی و خشک سالی نابود می شود و از آن بیابانی به جای خواهدماند که هیچ گیاه و جان داری توان زندگی در آن را نخواهدداشت.»

بر پایه گزارش فایننشال تایمز، هر روزی که می گذرد، ایران یک روز به مرگ و نیستی نزدیک تر می شود و باید به زودی برنامه ای درست و کارآمد از سوی مسئولان اتخاذ شود و مردم نیز از اسراف آب خودداری کنند. به نوشته این روزنامه انگلیسی، همه این ها در حالی رخ می دهد که ایرانیان در زمینه مهندسی آب در جهان پیشتاز بوده اند و در دوره هخامنشی فناوری سنتی کاریز (قنات) اختراع شده بود.

اضمحلال تمدن چند هزار ساله

حالا چند سطر بالا را بگذارید کنار چند عکس از هامون، زاینده رود و کارون؛ باورش آنقدر هم سخت نیست، شاید ۲۰ سال شیاد هم ۲۱ سال دیگر ایران خشک می شود. شمارش برای اضمحلال تمدن چند هزار ساله ایران، موضوعی است که حمید چیت چیان، وزیر نیرو نیز بر آن تاکید می کند. چیت چیان معتقد است خطر به اندازه ای جدی است که می تواند به اضمحلال تمدن چند هزار ساله ایران بینجامد.

آمارها هم همین را می گویند، همه شاخص های هانی و بین المللی حاکی از ورود ایران به بحران آب است؛ بحرانی که می تواند کشور را در گردابی از بحران های اجتماع، زیست محیطی و اقتصادی حصر کند.

شاخص «فالکن مارک» شاخص «سازمان ملل» و شاخص «موسسه بین المللی مدیرت آب» سه شاخص اصلی طبقه بندی برای تشخیص بحران آب و تنش آبی در جهان است که هر سه شاخص از تشدید بحران خشک سالی در ایران خبر می دهند.

برمبنای شاخص فالکن مارک، ایران با سرانه مصرف منابع تجدیدپذیر آب به میزان یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب، به مرحله تنش آبی وارد شده است، بر اساس شاخص «سازمان ملل» با مصرف بیش از ۸۸ درصد منابع آب تجدیدپذیر کشور وارد مرحله «فوق بحرانی» شده است و براساس شاخص «موسسه بین المللی مدیریت آب»، در مرحله «مصرف متوسط تا شدید» منابع آب قرار دارد.

بقای ایران در مخاطره

از نظر چیت چیان، وزیر نیرو، بقای ایران در مخاطره است. او در نخستین کنفرانس ملی اقتصاد آب که در هفته گذشته برگزار شد، گفت: «پراکندگی و تشتت بسیار شدیدی در دیدگاه ها و مدیران و برنامه ریزان کشور درخصوص اقتصاد آب وجود دارد و ضروری است فارغ از تعارضات و گرایش های سیاسی و سازمانی به صورت علمی و تحقیقاتی کشور به یک برنامه مشترک ملی در خصوص مسئله آب و اقتصاد آب برسیم.»

به گفته وزیر نیرو از این پس مجبوریم در میزان مصرف آب تجدیدنظر کنیم، زیرا ادامه وضعیت موجود حیات انسان و ادامه تمدن ایرانی را مورد تهدید قرار می دهد. وزیر نیرو در این کنفرانس تاکید کرد علامتی که قیمت کنونی آب به مردم می دهد، این است که هر چه بیشتر می توانید مصرف کنید! کسی انگیزه ای برای صرفه جویی ندارد.

قیمت آب، مهم ترین عامل

چیت چیان با اشاره به این که دوسوم ایران در منطقه خشک است، گفته متوسط بارندگی کاهش یافته که یک سوم متوسط جهان است. تغییر اقلیم موجب شده از نظر نوع شدت و مدت بارش کشور دچار تغییر جدی شود و دمای هوا به طور متوسط در کشور دو درجه سانتی گراد افزایش یابد. وزیر نیرو با اشاره به فرهنگ اسلامی ایرانی مردم ادامه داده: «فرهنگ ما فرهنگ احترام به آب است و در هیچ دینی مثل دین اسلام به این صراحت به اسراف کنندگان هشدار داده نشده است. پس چرا به آن عمل نمی شود؟ به نظر من مهم ترین عامل قیمت آب است.»

مشکل می تواند از این هم بدتر باشد

عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی نیز می گوید که مشکل حتی ممکن است از این هم بدتر باشد. اگر همین طور به از بین بردن آب های زیرزمینی ادامه دهیم، ۲۰ سال دیگر نمی توان در ایران کشوری با هفت هزار سال تاریخ زندگی کرد. او گفته که این مشکل تهدید بسیار بزرگ تری از دشمنان خارجی و مسئله هسته ای برای ایران است. گری لوییس، نماینده سازمان ملل در برنامه توسعه در ایران می گوید که باید از کسانی که می خواهند مشکلات مدیریتی محیط زیستی ایران را حل کنند و در آینده تهدیدات تغییرات آب و هوایی را کاهش دهند، حمایت کرد. او معتقد است چالش های محیط زیستی مخصوصا آب باید اولویت امنیت انسانی ایران برای آینده باشد.

حالا بحران آب به مرحله دیگری رسیده است؛ تبدیل بحران آب به یک بحران اجتماعی. بی کاری نیروی انسانی ای که در کشاورزی و صنعت سال ها مشغول فعالیت بوده اند، در کنار آمارهای نزاع ها و درگیری ها در کوچک ترین شهرها و روستاها بر سر آب، همه بیان گر وخامت اوضاع است. اما پرسش اصلی این است که چه باید کرد؟ و آیا می توان از این بحران خارج شد؟

هدایت فهمی، معاون مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و ایفای وزارت نیرو، در این خصوص به ایرنا گفته: «با دست یابی به یک وفاق ملی در زمینه حفظ منابع آبی، بازنگری در مصرف آب و فراخوانی مردم برای کمک به دولتمردان و تصمیم گیران، امکان کنترل این بحران با صرف هزینه های پایین تر وجود دارد.»

او تاکید می کند باید در همه سطوح دولتی، تصمیم سازان و آحاد مردم عزم ملی بر تغییر الگوی مصرف باشد، در غیر این صورت، خطری بسیار جدی حیات سیاسی و اجتماعی کشور را تهدید می کند؛ مسئله ای که در برخی کشورهای حوزه «منا» (خاورمیانه و شمال آفریقا) به عاملی برای فروپاشی این کشورها تبدیل شود.

بحران آب سیاه نمایی نیست

او در ادامه صحبت هایش به این موضوع اشاره می کند که بحران آب سیاه نمایی نیست و مسئولان کشور باید بدانند اگر دیر اقدام کنیم، پیامدهایی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهدداشت. مادامی که افراد با مسئله بحران آب به شکل شعاری و احساسی برخورد کرده و ارزش آن را از یک بحث علمی و تخصصی به یک مبحث سطحی تقلیل دهند، کمکی به حل مسئله نمی شود. به گفته این مقام مسئول، وزارت نیرو در پی تنظیم سیاست های ملی آب کشور به عنوان یک میثاق عمومی است که در معرض رای عمومی گذاشته خواهد شد.

تشکیل بازار آب

علی اصغر قانع، معاون برنامه ریزی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور راه کار بیرون رفت از بحران بی آبی را تشکیل بازار آب و تنظیم عرضه و تقاضا به مدیریت موثر منابع آب در مناطق مختلف کشور می داند. او ضمن تاکید بر ضرورت تقویت بازار آب کشور ادامه می دهد: «یکی از ضروریاتی که بایستی در کشور به آن پرداخته شود، تقویت بازار آب است که می تواند باعث انتقال تجارب سال های گذشته ما شده و نیازهای آبی کشور را مرتفع کند.»

قانع می گوید: «با توجه به این که آب به عنوان یک کالای اقتصادی شناخته شده است. قطعا عرضه و تقاضا می تواند کمک کند تا این کالا، جایگاه خودش را مانند بقیه کالاها حفظ کند.

نکته ای که باعث می شود تا آب با کالاهای دیگر متفاوت باشد، این است که از منظر آب به عنوان یک موضوع استراتژیک، بایستی توجه ویژه ای به ابعاد دیگر این موضوع هم بشود.»
معاون برنامه ریزی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور تامین آب در بخش های شرب را ضرورتی می داند که باید در آن به استطاعات مالی مردم نیز توجه شود تا بتوانند حداقل های آب را به عنوان یک کالای حیاتی در نظر بگیرند و می افزاید: «این که صرفا بتواند بازار یا عرضه و تقاضا، قیمت آب با سایر کالاها را به لحاظ ویژگی خاص و انحصاری بودن آن که می تواند در اقتصاد نیز مهم باشد، می داند و با اشاره به این که پرداختن به موضوع اقتصاد آب، به طور قطع یکی از عواملی است که در آینده نزدیک بایستی به آن پرداخته شود، می افزاید: «امیدواریم معضلاتی که در این زمینه وجود دارد و تهدیدهایی که این موضوع می تواند به همراه داشته باشد، کاهش یابد و دست اندرکاران با جدیت بیشتر به این موضوع بپردازند.»

ایران چند سال دیگر زنده است؟

آمارها خبر از جولان هیولای خشک سالی در جای جای ایران می دهند؛ حالا می توانیم نشانه های خشک سالی را از دریاچه ارومیه تا هامون و کارون ببینیم. این در حالی است که تحلیل گران می گویند نیاز به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در ۱۰ سال آینده و تعویض محصولاتی که به آب زیاد نیاز دارند، مانند گندم، وجود دارد تا وضعیت آبیاری بهبود یابد.

به گزارش «فایننشال تایمز»، کشاورزانی که روی زمین های حاصل خیز اطراف اصفهان کار می کردند، باید کار دیگری برای گذران زندگی خود پیدا کنند؛ چرا که زاینده رود که از قلب این شهر مرکزی ایران می گذرد، خشک شده است. به جای آن که محصولی را که توسط زاینده رود آبیاری می شد کشت کنند و بفروشند، اکنون برای نگه داری از رود خشک شده و تمیز نگه داشتن آن از زباله کسب درآمد می کنند.

تاریخ مهندسی آب در یاران زبانزد است. سدهای خوبی ساخته شده و سیستم قدیمی قنات را اختراع کرده است. یعنی سیستم انتقال آب توسط تونل های متناوب غیر هم سطح که برای انتقال آب نیازی به پمپ نداشته است. ولی جمعیتی که طی ۴۰ سال دو برابر شده است و نیز کاهش ۱۶ درصدی بارش در این زمان، این سیستم را تحت فشار قرار داده است. رشد صنعت در مناطق خشک بر این مشکلات افزوده است تا روزشمار اصمحلال ایران آغاز شود.