ناگفته هایی در خصوص مقبره شهید گمنام و ارگ انار از زبان منصورایران پور پژوهشگر تاریخ کرمان و دفاع مقدس

به نام خدا
شهر آبان
انار نام تغییر یافته منطقه آبان پس از اشغال ایران توسط اعراب است. آبان در آیین میترایسم نام فرشته موکل بر آب میباشد و به واقع شروع سرسبزی و وجود آب در سرزمینهای شمالی کارمانیا و آغاز اقتدار فرماندهان سرزمین کرمان باستان از همین جا آغاز میگردیده،شهر نگاهبان معبد اینانا در میانه صحرای کارمانیا که هنوز هم در جایی از این منطقه بیش از شش ماه از سال آب زیادی بر روی زمین انباشته میشود. ایرانیان باستان پس از دین میترا به آیین زرتشت پیوستند و بدین ترتیب قلعه و معبد اینانا به آتشکده آبان تغییر نام داد. سپس شهر آبان و همه داشته های مذهبی آن با استیلای اعراب بر ایران نابود گردید و هنوز نمیدانیم چه بلایی بر سر ساکنانش آورده اند. اما نام آبان تا سیصد سال بعد به صورتی ضعیف در تاریخ و جغرافیای کرمان به چشم میخورد و سپس هیچ خبری از آن نداریم. تا اینکه در دوران صفویه نام آبان برای همیشه به پایان رسید و اسم عربی انار رخ نمایان نمود. بی شک اعراب منطقه در این زمان بیشتر شده و نامها و فرهنگهای بومی محلی آبان را به زبان و رسوم خود تغییر داده اند. در این شهر امامزاده ای بنام امامزاده محمد صالح(ع) وجود دارد که تا چند سال پیش شجره اش را به ابراهیم مجاب نسبت میدادند و از فرزندان امام موسی کاظم(ع) محسوب میگردید. اما اخیرا شجره نامه اش تغییر کرده و تابلویی بر سردرب آن وجود دارد که وی را از فرزندان محمد ابن عمر میداند و مستقیم به حضرت علی (ع )ربط میدهد. وجود این امامزاده نشانگر افزایش و اقتدار اعراب پس از حکومتهای صفویه و به خصوص در دوران قاجاریه در آبان میباشد. بنابراین تغییر نام این شهر به انار کاملا عادی بوده چون هنوز اقوام این امامزاده در انار زندگی میکنند و برخی به یزد نقل مکان کرده اند.
بدین ترتیب اندک داشته های تمدن آبان همچنان تا به امروز در پس بی کسی نابود گردیده اند و به رغم داشتن مردمان مسلمان و پرتلاش و شهیدان گرانبهای جنگ تحمیلی، اما امروزه از هیچ تمدنی در آنجا خبری نیست و بسیاری از میراث فرهنگی و گردشگری نابود شده اند و یا به سرعت در حال نابودی هستند.
صبح روز چهارشنبه ۲۶ تیرماه ۱۳۹۲ از سوی اداره حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس با من تماس گرفته شد تا بعنوان پژوهشگر کرمانشناس به همراه یک گروه تاریخی و دفاع مقدسی به شهرستان انار بروم از قرار معلوم مخالفتهایی با ساخت حرم شهید گمنام در آنجا صورت گرفته بود. این شهید در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ در محدوده ارگ انار دفن شده بود و حالا میخواستند همچون دیگر جاهای کشور بر روی مقبره اش نمادی اسلامی ایرانی بسازند.
حدود ساعت ۱۴٫۳۰ به شهرستان انار رسیدیم و مستقیم به محل ارگ رفتیم. ارگ در میان خانه های مردم قرار داشت و خیابانی دور تا دورش را احاطه کرده بود. وجود چندین ساختمان بلند در حریم آن و از همه مهمتر ساخت شهر بر روی تمدن اطراف ارگ نشانگر اوج بی صاحبی آنجا بود. هیچ کاوشی نه بر روی ارگ و نه بر روی محوطه های باستانی اطرافش صورت نگرفته و تمامی داشته های یک تمدن در زیر خانه های شهر مدفون گردیده بود. به همین جهت ما نمیتوانیم از تمدن دو هزار ساله آبان هیچ شی گرانبهایی بیابیم. ارگ بر مبنای ساختار شهرهای باستانی نمیتوانسته به تنهایی در میانه دشت قرار گیرد و میبایست حصار قلعه ای بر اطراف آن بوده باشد و یا مجموعه ای از سواد و قلعه های کوچکتر در محدوده های نزدیک و دور وجود داشته باشند. ولی هیچ چیز به جز شهر جدید انار به چشم نمیخورد. حتی ارگ هم مورد کاوش قرار نگرفته و یکی از دیوارها و برجهای آن به گونه ای زشت مرمت گردیده که هیچ اثری از هیچ دوره ای در آن به چشم نمیخورد. حیف که این بنا در پس هزاران ندانم کاری و بی توجهی با حالتی نذار و بیمار رها گردیده. ساخت آبنما به شیوه نوین و پارک بازی بچه ها و دستشویی عمومی و سپس خیابان آسفالته. همه اینها در حریم پانزده متری ارگ واقع شده اند. مسئولان قدیم و جدید به شکلی نامنصفانه و ظالمانه اقدام به نابودی تمامی تمدن و فرهنگ این سرزمین کرده اند و حالا دعوا بر سر مقبره شهیدی بود که میتوانست با ساختاری زیبا و معماری اسلامی سبب جذب گردشگر و رونق صنعت توریسم انار گردد. البته اگر ارتفاعش حساب شده باشد و مشرف بر ارگ نگردد. احساس کردم که باز هم پای سیاست بازان در کار است و اختلافات داخلی کار را به اینجا کشانده. همانگونه که تمامی استان کرمان در سی سال اخیر بازیچه دست سیاسیون شده و اجازه هیچ پیشرفتی نمیدهند.
آن روز ساعت پانزده و سی دقیقه جلسه ای در محل فرمانداری در جایی باریک و تنگ که کفاف نشستن همه را نمیداد برگزار گردید. خانم آتوسا مومنی معاون وقت میراث فرهنگی و مسئول میراث فرهنگی یزد و چند نفر دیگر از تهران آمده بودند.
آقای حسین شمس الدینی رئیس میراث فرهنگی و محمدجواد کامیاب معاون عمرانی استاندار کرمان و گروهی دیگر هم از کرمان آمده بودند. ما هم چهار نفر به همراه جناب سرهنگ ابوالحسنی مسئول بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کرمان حضور داشتیم. جالب مسئولان شهرستان انار بودند که شامل فرماندار و معاونانش و شهردار و امام جمعه و چند نفر دیگر میشدند. از بس جا تنگ بود، کنج به کنج هم نشسته و برخی ایستاده بودند. چند جوان هم به عنوان مخالفین ساخت مقبره در جلسه حضور داشتند. فکر میکردم جلسه تخصصی خواهد شد و حال که چنین موقعیت مناسبی برای حضور همه مسئولان میراث فرهنگی در یک سالن باریک بوجود آمده، میتوان شهر انار را از نظر فرهنگی و گردشگری متحول ساخت. اما شروع به صحبت فرماندار شهر به حدی غلط و سیاسی بود که همان ابتدای امر جلسه را منحرف ساخت و امکان پیشرفت را تا همین الان از این شهر گرفته. او شروع جلسه را آغاز کرد و با حالتی تند و عصبی بجای معرفی ارگ و چگونگی ساخت بنای مقبره و درخواست برای شروع کاوشهای تاریخی آبان، اقدام به دفاع از جایگاه خود نمود و مدام سعی میکرد بگوید من در دفن شهید گمنام هیچکاره بوده ام و تقصیر را بر گردان دیگران می انداخت. به تعبیری جبهه ای سیاسی و مخالفت گونه باز نمود و دیگران را به مقابله واداشت. بدین ترتیب جلسه از حالت تخصصی خارج شد و مبدل به حرفهای سیاسی و یافتن مقصر گردید. شهردار و برخی مسئولان فرمانداری هم سعی در همراهیش داشتند. سپس آقای کامیاب معاون استاندار کرمان علت دفن شهید گمنام را در آن محدوده سوال کرد و سرهنگ مهدی ابوالحسنی مدیر کل اداره حفظ آثار کرمان با مقدماتی گفت ما به عنوان متولی این امر هیچ گاه خودمان مکان را انتخاب نمینماییم و این امر بر عهده مسئولان شهر بوده. او صورتجلسات مزبور را از کیفش خارج ساخت و به همگان نشان داد. صورتجلسه ای که نشان میداد فرماندار، ریاست شورای شهر، شهردار، امام جمعه، نماینده بنیاد شهید و تعدادی از خیرین پای آن را امضا کرده و این مکان را برای دفن شهید گمنام در نظر گرفته اند. جالب اینجا بود که مدیرکل میراث فرهنگی کرمان آقای حسین شمس الدینی هم قول همکاری و کمک در ساخت بنای یادبود شهید گمنام را داده بود. اما حالا همه حاضران حرفهای دو پهلو میزدند. در نهایت خانم مومنی معاونت میراث فرهنگی کشور که جو موجود را کاملا به نفع میراث فرهنگی میدانست و دیگر نیازی به کاوش و هزینه کرد در انار نمیدید. گفت اتفاقی که افتاده و اکنون راه حل این است که ادامه کار ساخت مقبره متوقف گردد تا نقشه ها و طرحهای آن به میراث فرهنگی فرستاده شود و طرحی که به ارگ آسیب نرساند انتخاب و اجرا شود. بدین گونه یک ساعت و نیم دفاع مسئولان انار از خود، کار را به جایی کشاند که با یک صلوات همه چیز پایان یافت و نتیجه اینکه ارگ مرمت نشد و کاوشی در تمدن آبان انجام نگرفت و مقبره که بنایی تاریخی و متناسب با ارگ بود هم ساخته نشد و نخود نخود هر که رود خانه خود. همگی در محوطه فرمانداری عکس دسته جمعی گرفتیم و به شهرهایمان بازگشتیم. اینجا بود که فهمیدم کرمان نیازمند استاندار یا فرماندار همشهری نیست. کرمان افراد آگاه و دلسوز و باهوش میخواهد تا وقت شناس باشند و اهمیت میراث و فرهنگ و شکوفایی آن را بدانند و اقدام کنند. از آن روز سالها میگذرد. ما رفتیم و آن مسئولان عوض شدند و انار همچنان در جای خود بدون ارگ تاریخی درجا میزند. هر عید نوروز وقتی که گزارش حضور انبوه گردشگران را در شهر میبینم یاد آن گفته می افتم که دوصد گفته چون نیم کردار نیست. کدام گردشگر؟ وقتی که مسافر شب به آنجا میرسند و میخوابد و صبح روز بعد به سفرش ادامه میدهد. نه ماندگاری میبینیم و نه هزینه کردی. فقط خواب و خوردن چای و تمام

منصور ایران پور ـ پژوهشگر تاریخ کرمان و دفاع مقدس